Pravoslavna kulturna baština na tlu Crne Gore prvi put je sabrana u izvanrednoj, luksuzno opremljenoj monografiji „Pravoslavni manastiri u Crnoj Gori“. Autori su Tatjana Pejović i Aleksandar Čilikov, istoričari umetnosti i konzervatori, dugogodišnji stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore, i Lazar Pejović, profesor fotografije sa Fakulteta likovnih umetnosti na Cetinju.
Ovaj sintetički projekat realizovan je pet godina i daje najsavremeniji presek stanja kulturno-istorijskog i duhovnog nasleđa sačuvanog u pravoslavnim manastirima Crne Gore tokom skoro devet vekova, uz brojne likovne priloge i fotografije.
U arhitekturi, slikarstvu, primenjenoj umetnosti, prepisivačkoj i štamparskoj delatnosti koja se u njima odvijala, ostvareni su visoki dometi, značajni za umetnost i kulturu jugoistočne Evrope.
Mogu se sagledati umetničke i kulturne vrednosti koje to nasleđe stavlja u regionalni i evropski kontekst i ukazuje na mešanje uticaja i stilova, zapadnih i istočnih, tokom cele istorije manastira – od Morače do Savine. Iako ih u Crnoj Gori ima mnogo više, u knjigu je uvršteno 50 koji imaju spomeničku vrednost: najznačajnijim je pripalo po tridesetak strana, recimo, Pivi i Morači, a nekim po dve ili tri.
Obilazeći manastire, autori su registrovali one koji su prepušteni sebi, i one koji su spaseni. Pre konzervacije i revitalizacije, manastiri na ostrvima Skadarskog jezera, pusti vekovima, pretvoreni su u hrpe kamenja, iako su još u 14. i 15. veku bili centri pismenosti, sa razgranatom prepisivačkom delatnošću.
I u umetničkom smislu, nasleđe koje je prvi put sabrano na jednom mestu, raznoliko je – srednjovekovno, ono skromnije, iz vremena turske dominacije, ili manastir Piva, građen s ambicijom da se u njega premesti Pećka patrijaršija. U knjigu su ušli i manastiri koji danas nemaju više taj status, ili su razrušeni – manastir Crnojevića u istorijskom jezgru Cetinja, gde je radila čuvena štamparija, od kojeg su danas ostali zidovi, manastir Sveti Petar u Bijelom Polju koji je nekad bio episkopsko sedište...
tvrd
399
